Theo Quỷ Cốc Tử, "quyết" là gốc rễ của mọi vấn đề, ranh giới giữa người chỉ biết toan tính và người dám hành động. Một kế sách dù tinh vi đến đâu, nếu người thực thi còn do dự, thiếu dứt khoát, mọi mưu lược đều trở nên vô nghĩa. Ông nói: "Quyết tính định nghi, vạn sự chi cơ, dĩ chính trị loạn, quyết thành bại, nan vi giả"- nghĩa là dám quyết đoán, xóa bỏ nghi ngờ, chính là mấu chốt xử lý mọi việc, định rõ thắng - bại. "Quyết" không chỉ là hành động, mà còn là sự tỉnh táo trong lựa chọn và kiên định trong thực thi.

Người mưu lược không chỉ biết nghĩ xa, tính kỹ mà còn phải hiểu khi nào cần hành động dứt khoát. Quyết định là bước cuối cùng, là yếu tố biến mưu kế thành hiện thực. Kẻ do dự giữa hai con đường, dù nhận ra thời cơ nhưng vì chần chừ mà để lỡ, cuối cùng tự đưa mình vào thế bị động. Bởi vậy, Quỷ Cốc Tử nhấn mạnh: người có "quyết" là người dám gạt bỏ nghi hoặc, nắm bắt thời cơ và hướng đến đại cục.

Tuy nhiên, "quyết" không đồng nghĩa với liều lĩnh. Trước khi hành động, phải "độ dị vãng sự, nghiệm chi lai sự, tham chi bình tố"- tức là xem xét việc đã qua, đối chiếu điều đang xảy ra và suy xét đến điều sắp đến. Hiểu quy luật vận hành của sự vật, con người mới có thể đưa ra phán đoán sáng suốt. Quyết đoán đúng là biểu hiện của trí tuệ và bản lĩnh, quyết đoán sai có thể dẫn đến thất bại. Có những tình huống bắt buộc phải quyết đoán - như Quỷ Cốc Tử ví, đó là lúc "đã leo lên lưng cọp", không thể dừng lại cũng chẳng thể quay đầu. Khi thời cơ đến, chỉ cần chậm một nhịp cũng đủ đánh mất cơ hội, sự chậm trễ đôi khi đồng nghĩa với thất bại. "Không quyết" chính là sai lầm lớn nhất. Người làm đại sự, nhà lãnh đạo hay người bày mưu đều phải dám ra quyết định ở thời khắc then chốt, khi một lựa chọn có thể định đoạt cả cục diện.

Quỷ Cốc Tử chia những việc cần quyết đoán thành năm loại: một là việc tao nhã, có thể tạo danh tiếng tốt; hai là, việc dễ thành công, không hao tốn sức lực; ba là, việc khó khăn, tốn công nhưng không thể dừng lại; bốn là, việc có thể làm mà không phải lo lắng; năm là, việc mang lại hạnh phúc, an vui. Chỉ cần thuộc một trong năm loại, phải dứt khoát hành động, đừng để lỡ thời cơ.

Người quyết đoán không chọn con đường dễ dàng, bởi sự dứt khoát buộc họ phải lựa chọn, đôi khi đánh đổi, thậm chí hy sinh một phần để giữ toàn cục. Quỷ Cốc Tử cho rằng người "quyết" cần hội đủ ba phẩm chất: trí - dũng - nhân. Trí để nhìn xa, thấu rõ bản chất của sự việc. Dũng để dám hành động, dám chịu trách nhiệm. Nhân để cân nhắc lợi - hại, biết đặt mình trong tương quan với người khác. Một quyết định đúng không chỉ mang lại lợi ích cho bản thân mà còn đem lại điều tốt cho người khác.

Để thực hành "quyết", Quỷ Cốc Tử chỉ ra năm cách mà bậc thánh nhân vận dụng: công khai cảm hóa người bằng đức; ngấm ngầm chế phục người bằng mưu; thu phục lòng người bằng sự trung thực; che chở, bảo vệ người khác bằng cách ẩn thân; cảm hóa một bên bằng sự liêm khiết. Người quyết đoán cần hiểu khi nào nên bộc lộ, khi nào nên giữ kín; khi nào dùng đạo lý đường hoàng, khi nào nên vận dụng linh hoạt mưu trí. Sự quyết đoán không nằm ở tốc độ hành động mà ở sự tỉnh táo và uyển chuyển để chọn đúng thời điểm, đúng phương cách.

Lưu Bá Ôn (1311 - 1375), tên thật là Lưu Cơ, tự Bá Ôn - một trong những khai quốc công thần nhà Minh - là tấm gương điển hình cho "thuật Quyết thiên". Ông không chỉ giỏi mưu lược mà còn biết chọn đúng thời điểm để hành động.

Năm Chí Chính thứ 20, khi Trần Hữu Lượng đem đại quân tiến đánh Ứng Thiên, nhiều tướng lĩnh trong thành hoang mang - kẻ khuyên đầu hàng, người muốn rút lui. Giữa cục diện hỗn loạn, Lưu Bá Ôn vẫn điềm tĩnh, chỉ nói: "Ai chủ trương đầu hàng hay bỏ chạy, đều chém đầu". Câu nói ấy không chỉ là mệnh lệnh mà còn là biểu hiện của quyết tâm tuyệt đối. Ông hiểu rằng, khi lòng người rối loạn, trước hết phải ổn định tinh thần, chỉ có sự dứt khoát mới giữ được thế quân. Sau khi trấn an binh sĩ, ông chỉ ra điểm yếu của địch - xa quân, mệt mỏi, kiêu ngạo - rồi bày kế dụ địch vào sâu, phục kích tiêu diệt. Một chữ "quyết" đã xoay chuyển cục diện, giữ vững Ứng Thiên, đặt nền móng cho cơ đồ nhà Minh.

Trong chiến dịch phía tây, Chu Nguyên Chương muốn đánh thẳng An Khánh. Lưu Bá Ôn nhận thấy địch mạnh, quân ta yếu, lại lo bị tập kích sau lưng, nên đề nghị lục quân vây thành, thủy binh đánh thẳng Giang Châu để nghi binh. Kế sách ấy giúp Chu Nguyên Chương đánh bại Trần Hữu Lượng. Trong đại chiến Hồ Phồn Dương, Lưu Bá Ôn tiên liệu hiểm nguy, đổi thuyền cho vua, cứu Chu Nguyên Chương một mạng. Sau đó, đoán trước nội biến, ông viết thư khuyên vua tránh hành động trong tháng sáu, bảy - quả nhiên tránh được âm mưu ám sát. Từ "mưu" đến "quyết", Lưu Bá Ôn luôn hành xử đúng thời, hòa hợp thiên - địa - nhân.

Từ câu chuyện của Lưu Bá Ôn, có thể thấy rõ: mưu có thể học, nhưng quyết đoán là bản lĩnh. Người có trí tuệ mà không dám hành động sẽ để cơ hội trôi qua. Người dám quyết đoán nhưng không sáng suốt sẽ tự đưa mình vào nguy. "Quyết" là nghệ thuật cân bằng giữa trí và dũng, giữa lợi ích cá nhân và tập thể, giữa tính toán và hành động.

Người xưa dùng bói toán, cổ thi, mai rùa để cầu xin gợi ý từ trời đất, còn Quỷ Cốc Tử truyền dạy: cái gốc của "quyết" không ở điềm báo, mà ở trí tuệ và tấm lòng con người. Người có tầm nhìn xa biết khi nào nên hành động, khi nào nên dừng; người có tâm sáng sẽ biết điều gì chính - tà. "Phàm quyết vật, tất thức vu nghi giả"- muốn quyết đúng, phải hóa giải nghi ngờ. Khi lòng còn do dự, thời cơ đã trôi qua. Quyết đoán sai có thể mang họa, không dám quyết sẽ mãi dậm chân. Chỉ khi "quyết" đúng lúc, đúng đạo, con người mới thuận thiên mà hành, hóa nguy thành an.

Tư tưởng "quyết" của Quỷ Cốc Tử không chỉ ứng trong binh pháp cổ mà còn thể hiện trong đời sống hiện đại. Trong thương trường, "quyết" là khả năng nhận định tình thế, dám hành động đúng lúc, chọn con đường tối ưu và chịu trách nhiệm với lựa chọn đó. Người lãnh đạo có tầm nhìn, nắm vững tình thế, phán đoán toàn diện, biết phân tích tổng hợp, chính là đang thực hành "Quyết thiên". Người bán hàng biết gỡ bỏ nghi ngờ, khiến khách tin tưởng, cũng là biểu hiện của "Quyết thiên". Quyết đoán không phải bốc đồng, mà là tỉnh táo, nắm rõ lợi - hại, thời - thế, và dám bước tới đích. Ai hiểu được "quyết" là người hòa hợp với thời thế, biến cơ hội thành thành công.

"Quyết thiên" thuộc thiên thứ 11 trong 12 thiên mưu lược của cuốn sách "Quỷ Cốc Tử mưu lược toàn thư" được Nhà sáng lập - Chủ Tịch Tập đoàn Trung Nguyên Legend Đặng Lê Nguyên Vũ cẩn trọng, tuyển chọn thuộc lĩnh vực Chính trị - Ngoại giao - Quân sự trong "Tủ sách Nền Tảng Đổi Đời".

TỦ SÁCH NỀN TẢNG ĐỔI ĐỜI _ Quỷ Cốc Tử Mưu Lược Toàn Thư

(Đón đọc kỳ sau: Quỷ Cốc Tử Mưu lược toàn thư - Phù ngôn)